Hiến tế

Nhiều năm qua, xã hội VN đã xảy ra rất nhiều biến động, đặc biệt là những biến động về cách ứng xử với con trẻ. Báo chí chỉ có thể tải lên một phần nhỏ nhoi những gì đang xảy đến với thế hệ trẻ mỗi ngày, và đem lại không ít suy nghĩ cho bất cứ vẫn ý thức mình là người Việt, với một tương lai Việt.

Chuyện về bé gái lỡ tay ăn trộm quyển sách, và bị nhục hình công cộng được xôn xao bàn tán không ít.  Những phản ứng mạnh mẽ từ báo chí lẫn giới phụ huynh đã khiến Sở giáo dục của tỉnh ra quyết định toàn thể nhân viên của nhà sách phải ra xin lỗi bé gái này trước sân trường.

Nghe qua thì công lý có vẻ được như lập lại. Nhưng đọng lại trong cảm giác, vẫn là một điều gì đó bất an.

So với những chuyện đã từng xảy ra với trẻ em trên đất nước này, câu chuyện được xin lỗi có vẻ như là một "happy end" đáng để tán thưởng.

Em S., nạn nhân của vụ nhục hình, là một số phận may mắn hơn bé Ngọc Trâm (Đồng Tháp) bị đưa ra công an tra khảo đến tâm thần vì làm mất 47.800 đồng của lớp, hoặc như em Triệu Khang (Bảo Lộc) chọn cách tự tử để minh oan cho mình khi bị kết tội ăn cắp. Có thể dễ dàng nhận ra rằng, không phải vì một giá trị quá lớn mà trẻ con bị hành hạ, bị chà đạp, mà những hành động của người lớn đang mang dấu hiệu việc quay lại hình thái của một xã hội hiến tế.

Với nhiều hình thức tôn giáo của thời trung cổ. Hiến tế (sacrifice) được coi là một sự kiện xã hội hoặc tôn giáo trong một đời sống phồn thực. Hiến tế được coi là cách để chuộc tội hoặc làm dịu đi cơn giận dữ của các thần linh. Thế nhưng hiến tế của thế kỷ này, chỉ làm có ý nghĩa làm dịu đi sự giận dữ hay sỉ diện của con người – vốn đã quá kiêu ngạo và cường quyền với chính đồng loại của mình.

Những cuộc trừng phạt, tra khảo, làm nhục… với trẻ em đã không mang lại một giá trị giáo dục nào khác, mà chỉ cấy trong tiềm thức của từng thế hệ rằng mai sau, để xoa dịu bản thân mình, chỉ có cách tốt nhất là hiến tế một ai đó. Và cứ thế, vòng quay của sự man rợ đã trở lại, ngay trong thế giới này, bằng mọi sự diễn đạt khác nhau như cùng một tính chất dã man.

Thế giới đã trãi qua hằng hằng những đổi thay. Loài người đã chuyển đổi muôn vạn lớp áo trong giao tiếp, nhưng không khó để nhận ra bản chất của sự việc, khi xảy đến.

Trở lại câu chuyện của Sở giáo dục tỉnh Gia Lai buộc toàn thể nhân viên của một nhà sách phải ra trước sân trường để xin lỗi bé S., có thể coi đó là một trường hợp hiến tế khác, cho một ý nghĩa khác chứ không hoàn toàn vì công lý.

Về quyền hạn, Sở Giáo Dục tỉnh Gia Lai không có bất kỳ một quyền hạn nào được bắt hàng loạt người phải làm một hành động tự sỉ nhục mình trước đám đông như vậy. Hơn nữa, khi cố gầy dựng một ánh hào quang của vị thần công lý, Sở Giáo Dục tỉnh Gia Lai lại làm đảo lộn mọi giá trị thông thường là “người không ăn cắp phải đi xin lỗi một người ăn cắp”, là trong đó, rất nhiều người trong nhà sách không liên can đến sự kiện này. Có thể coi việc người bảo vệ của nhà sách đã hành động như một cách “hiến tế” em S. trong sai lầm của em, thì những người ở một cơ quan giáo dục lại “hiến tế” tập thể cho một lý luận thiếu khoa học và giáo dục. Lẽ ra, chỉ cần một lá thư xin lỗi của siêu thị, công bố xin lỗi ở trường, ở siêu thị... cử người đến nhà em để hòa giải cũng như nhắc nhở em lấy cắp là một điều không đúng. Cách hành động đúng và thật lòng không quá khó để tìm thấy trong thế kỷ này, như mọi quốc gia văn minh khác vẫn có những ví dụ về ứng xử bình thường mà chúng ta được biết, được học, được dạy.

Vô hình trung, có thể rất nhiều bạn bè của em S. đã cho rằng lấy cắp vì đam mê, đôi khi vẫn được coi là một điều không sai, và có thể được “vinh danh” theo cách của Sở Giáo Dục tỉnh Gia Lai tổ chức như vậy.

Hàng ngàn năm trước, loài người hiến tế trong sự thơ ngây và nông cạn. Nhưng ở thời đại này, khi tái hiện, chúng ta phải tự vấn rằng vì sao vẫn có những cuộc hiến tế nhân danh thơ ngây và nông cạn như vậy, trên đất nước này, hôm nay?