Sát thủ thầm lặng của năm 2022: Mạng xã hội

 

Tranh của Tomowwaka

Tờ Wired để lại một nhận định không thiện cảm của năm 2022 về các trào lưu thông tin và ứng xử, mà con người khi đối diện sẽ ngày càng dễ bị tổn thương hơn. Tham gia mạng xã hội không kềm chế, như việc liên tục đăng nội dung của mình lên mạng xã hội có thể làm xói mòn quyền riêng tư của bạn—và ý thức về bản thân.

Năm 2022 đánh dấu số lượng tham gia internet, và chủ yếu là các mạng xã hội, lên đến 5 tỷ người toàn cầu, tổng kết từ Statista cho biết. Xã hội ảo ngày càng lớn, và quyền lực hay thao túng quyền lực cũng ngày càng phức tạp.

Mạng xã hội thay thế các giao tiếp bên ngoài đời thường nhiều hơn cách đây 20 năm. Khi bạn trực tuyến, có nghĩa là phải thường xuyên tiếp xúc với nhũng người không rõ danh tính. Mặc dù điều này có vẻ bình thường, nhưng đó là sự đổi thay bất thường, chưa từng gặp phải với các định danh, tạm gọi là mang tư cách là con người.

Khi bạn đăng một ý kiến trên Twitter chẳng hạn, những người mà bạn chưa từng gặp bao giờ phản hồi bằng những suy nghĩ trái chiều và lời chỉ trích – thậm chí rất nặng nề vô cớ của họ. Mọi người đang xem bức ảnh selfie mới nhất trên Instagram của bạn, thật ra họ đang bước vào không gian riêng của bạn. Bị quá nhiều người quan sát có các tác động tâm lý đáng kể. Tất nhiên, tạm gác những yếu tố gọi là tích cực lại, chẳng hạn, trong thời kỳ cao điểm của đại dịch khi đó là cách mà chúng ta cảm giác ở gần những người thân yêu của mình. Tuy nhiên, các chuyên gia tâm lý cho biết có nhiều nhược điểm trong chuyện giới thiệu bản thân trên mạng xã hội, và những nhược điểm này có thể phức tạp và dai dẳng hơn chúng ta tưởng.

Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng mức độ sử dụng mạng xã hội cao có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc các triệu chứng lo âu và trầm cảm. Gần đây đã có những bằng chứng đáng kể về mối liên hệ giữa sức khỏe tâm thần và thói quen trực tuyến của các netizen.

Hơn nữa, nhiều nhà tâm lý học tin rằng mọi người có thể đang phải đối mặt với những tác động tâm lý lan tỏa nhưng không phải lúc nào cũng rõ ràng. Larry Rosen, giáo sư danh dự về Tâm lý học tại Đại học Bang California, Dominguez Hills, cho biết: “Những gì chúng tôi nhận thấy là mọi người đang dành nhiều thời gian hơn cho màn hình, so với trước đây, hoặc so với mức suy nghĩ gọi là tự kiểm soát của họ. Nó đã trở thành như một loại bệnh dịch tinh thần”.

Rosen đã nghiên cứu các tác động tâm lý của công nghệ từ năm 1984, và ông ghi nhận về mọi thứ bị coi là “mất kiểm soát” của con người. Rosen nhận được hàng tá báo cáo mỗi ngày về các trường hợp tự phát hiện rằng người dùng mạng xã hội cảm thấy không thể thoát khỏi cuộc sống trực tuyến của mình. Rosen nói: “Ngay cả khi bạn không ở trên màn hình, màn hình vẫn lởn vởn ở trong đầu bạn”.

Giá trị của quyền riêng tư cho chúng ta không gian để hoạt động mà không bị phán xét. Nhưng khi chúng ta sử dụng mạng xã hội, thường có rất nhiều người lạ xem nội dung của chúng ta, thích, bình luận và chia sẻ nội dung đó với cộng đồng của họ. Bất cứ khi nào bạn đăng một cái gì đó trực tuyến, từ đó bạn đã tiết lộ một phần con người của bạn, nhưng vào năm 2022, ít ai lường được mình sẽ được tiếp nhận như thế nào trong thế giới ảo. Fallon Goodman, trợ lý giáo sư Tâm lý học tại Đại học George Washington, còn cho biết về một hội chứng của việc lo âu không biết mình đang tạo ấn tượng gì với bài đăng mới nhất trên mạng, có thể gây ra căng thẳng và trầm cảm.

“Khi bạn đăng một bức ảnh, dữ liệu thực sự duy nhất bạn nhận ngược lại là lượt thích và bình luận của mọi người”, Goodman nói, “và bạn phải đối diện những phản xét của người khác về mình theo những cảm quan may rủi. Và điều đó tác động vào tâm lý bình ổn của bạn”.

Anna Lembke, giáo sư Khoa học về Tâm thần và Hành vi tại Đại học Stanford, cho biết chúng ta dần tự xây dựng danh tính của mình, thông qua cách đám đông nhìn nhận. Và chúng ta dần sống giả tạo hoặc đa nhân cách với đời thường và trên mạng xã hội. “Danh tính ảo này là một thành phần của tất cả các tương tác trực tuyến mà chúng tôi có. Đó là một danh tính rất dễ bị tổn thương vì nó chỉ phục vụ việc tồn tại trong không gian mạng. Theo một cách kỳ lạ, bạn không có quyền kiểm soát nó, mà phải chuyển động theo xu hướng ghét hay thích của mạng xã hội” Lembke nói. “buồn thay, bạn cũng sẽ rất dễ bị lộ”.

Vì không có khả năng tìm hiểu xem “phẩm giá trực tuyến” của mình đang lan truyền như thế nào trên thế giới ảo, người dùng mạng xã hộidễ trở nên gay gắt phản ứng hoặc bỏ chạy sau khi trực tuyến nhiều giờ — và thậm chí, sự ám thị tinh thần đó vẫn đeo duổi sau khi đã đăng xuất.

“Đó là một dạng siêu cảnh giác cố thích nghi. Ngay khi bạn gửi một thứ gì đó vào thế giới ảo, bạn sẽ như ngồi trên đống lửa để chờ phản hồi”, Lembke nói, “Chỉ riêng điều đó thôi - kiểu kỳ vọng đó - là một trạng thái hưng cảm tột độ. Bạn sẽ luôn lẩn quẩn rằng mọi người sẽ phản ứng thế nào với điều này? Khi nào họ sẽ trả lời? Họ sẽ nói gì?”

Và bất kỳ một phản ứng hay bình luận nào không mong đợi, sẽ gây ra tình trạng ngày càng trầm trọng thêm cảm giác xấu hổ và ghê tởm bản thân, với nỗ lực xây dựng một thế giới “phẩm giá trực tuyến” trong thế giới hiện đại. Đó là chưa nói, với các quốc gia sử dụng các lực lượng bình luận trên mạng xã hội có mục đích để tuyên truyền, quảng cáo, thao túng thông tin hay bảo vệ các sản phẩm… như Trung Quốc, Nga, Việt Nam… bạn có thể càng bị tác động tổn thương, hoặc biến đổi tâm tính khác thường, khi tham gia vào các luồng truyền thông đó.

Không thoát khỏi nó, như lạnh nhạt hơn với các loại trình bày và phô diễn, bạn sẽ là tù nhân của không gian ảo, và luôn bị các mạng tra tấn tinh thần kể cả khi tắt máy. Năm 2022 đã để lại nhiều vấn đề như vậy - lớn hơn bao giờ hết – với 5 tỷ người.

Dửng dưng trước nỗi đau, cũng là một loại tội ác

 

Hồi đầu tháng 12, một tòa án miền bắc nước Đức mở phiên tòa kết án một phụ nữ 97 tuổi, vì bà ta có vai trò đồng phạm sát hại hơn 10.000 người trong Trại tập trung cải tạo Holocaust của Phát-xít Đức. Khi đó, bà mới vừa qua tuổi thiếu niên vào những năm 1940.

Từ năm 1943 đến năm 1945, bà Irmgard Furchner làm thư ký tại trại tập trung Stutthof, gần Gdańsk ở Ba Lan do Đức Quốc Xã chiếm đóng. Bà Furchner đã bị kết tội là tay sai đắc lực cho việc giết hàng ngàn người một cách có hệ thống trong thời gian làm công việc thư ký.

Dù nay đã 97 tuổi, nhưng phiên tòa được tổ chức diễn ra trước một tòa án vị thành niên, vì khi phạm tội, Furchner vẫn còn trong độ tuổi chuyển từ thiếu niên sang trưởng thành. Các luật sư của bà Furchner đã tranh luận để bà được tha bổng, vì cho rằng không có bằng chứng chắc chắn nào cho thấy bà ta biết về vụ giết người hàng loạt ở Stutthof.

Tuy nhiên, phán quyết cuối cùng của tòa án với người phụ nữ 97 tuổi này, hoàn toàn là kẻ đã phạm tội. Dù tòa án được tổ chức theo kiểu dành cho tuổi vị thành niên, nhưng thẩm phán xác định rằng ở tuổi 18 bước qua 19 lúc đó, bà ta có đủ suy nghĩ để nhận biết về cái chết và nỗi đau của người khác. Quan trọng là dù không tham gia trực tiếp vào tội ác, nhưng bà ta đã sắp xếp trình tự những cái chết, mà dửng dưng không hề quan tâm đến nó như thế nào.

“Việc thúc đẩy các hành vi này của bị cáo diễn ra thông qua việc hoàn thành các thủ tục giấy tờ cụ thể… Hoạt động này là mục đích rõ để tổ chức trại cải tạo và thực hiện các hành vi giết người tàn ác, có hệ thống”, tòa án cho biết trong một tuyên bố.

Nói lời sau cùng, người phụ nữ 97 tuổi xin lỗi về những gì đã xảy ra, và nói rằng bà hối hận vì thời làm việc ở trong trại tập trung.

Việc đem một thủ phạm bị coi tham gia tội ác chiến tranh ra xử ở tuổi 97 cũng gây nhiều tranh cãi. Trong những bình luận về vụ xử, cũng có ý kiến cho rằng có thể bà ta không thích Đức Quốc Xã, nhưng sinh ra vào một thời đại buộc phải phục vụ cho chế độ đó mà không thể bày tỏ quan điểm khác biệt.

Tuy nhiên cũng có ý kiến phản bác nói rằng, nếu không thích, bà ta có thể chọn một nghề nghiệp khác chứ không chọn nhận công việc tham gia hệ thống giết người, với những quyền lợi hơn hẳn những công dân Đức bình thường khác vào lúc đó.

Câu chuyện này chợt nhắc đến Việt Nam, những kẻ đã phạm tội ác với nhân dân, từ trong trại giam đến đời thường, lẫn tòa án... chắc chắn chỉ có thể ung dung được một giai đoạn trong bổng lộc đầy máu và nước mắt nhân dân. Những án oan như Hồ Duy Hải, Nguyễn Văn Chưởng, Lê Văn Mạnh, Lê Đình Công, Lê Đình Chức... cho đến những kẻ vu cáo giấu mặt trong các vụ án của Phạm Đoan Trang, Nguyễn Thúy Hạnh... rồi chắc chắn sẽ phải bị đưa ra trước ánh sáng của lịch sử để soi xét. Những kẻ như vậy, nhiều đến mức nào, công lý vẫn đuổi theo đến tận cùng.

Ở bất cứ nơi nào, và chắc chắn trong tương lai, mọi tội ác đối với cho con người dù nhân danh chính quyền, hay chỉ là "thi hành theo mệnh lệnh", cũng sẽ bị phán xét nghiêm khắc, bất chấp lúc đó thủ phạm đang ở trong tình trạng như thế nào.

Sẽ không có loại chính quyền nào là "chính nghĩa" mãi mãi để phục vụ hay nương nhờ, mà bỏ quên hiện thực ra sao. Mọi thứ có thể đổi thay, nhưng nỗi đau con người sẽ được ghi lại thành những hồ sơ lịch sử, để phán xét vào mai sau.

Câu chuyện của bà Irmgard Furchner còn nhắc về một điều khác, dửng dưng trước những bất công - khổ đau mà đồng loại phải gánh chịu, cũng là một loại tội ác không thể tha thứ.

 

Về một đại nạn chưa kịp đến

Ẩn sâu vào những câu chuyện hào nhoáng dễ làm lay động lòng người trong đại dịch, cũng có chuyện cần nhắc lại, đó là hình ảnh PTT Vũ Đức Đam dũng cảm tình nguyện chích Nanocovax để vận động cho nghiên cứu thương mại này sớm được đưa vào chương trình quốc gia. Không những chích một mũi, mà ông còn khẳng định đã chích đến hai mũi để chứng minh về tính hữu hiệu tuyệt đối của vaccine này.

Nếu đã chích đến hai mũi của Nanocovax, vậy thì chắc chắn PTT Vũ Đức Đam sẽ khó có thể chích thêm được các vaccine khác mà Việt Nam đã xin thế giới viện trợ. Nanocovax không có tên trong bản đồ y khoa chích nối mũi 3 và mũi 4, vì không lường trước các phản ứng khác biệt vaccine. Nếu vậy, thì ông Đam chỉ có thể chích mũi 3 và mũi 4 với cùng Nanocovax, hoặc liều chết chích một loại khác của phương Tây, nếu âm thầm không còn tin tưởng nữa.

Thật lòng, cho đến bây giờ câu hỏi lớn vẫn là có chuyện thật sự ông Đam đã can đảm chỉ đưa duy nhất vaccine Nanocovax đang thí nghiệm với 2 mũi cơ bản vào cơ thể lãnh đạo quý báu của mình không, thay cho những vaccine uy tín hơn của nước ngoài? Rất nhiều người không tin chuyện này, Mặc dù hình ảnh cho thấy hết sức cảm động và chân thật trong đại dịch.

Thật đáng để suy nghĩ, khi 3 cơ quan nghiên cứu vaccine nội hóa công bố cuộc chạy đua giành thị phần ở Việt Nam từ năm 2020 cho đến nay, dẫn đầu là Nanocovax, đều bị Bộ Y Tế bác bỏ vì không có đủ mức đo lường về sự an toàn, mà theo một nguồn tin từ báo Quân đội nhân dân là tới tháng 3 năm 2022, thì Nanocovax mới được coi là hoàn thành thử nghiệm của mình, nhưng vào thời điểm đó thì đất nước đã không còn cần khẩn cấp vaccine nữa https://m5.gs/Uk1OVE .

Hãy thử nhìn vấn đề theo hai chiều trung dung: có hay không chuyện các cơ quan nghiên cứu vaccine thân thiết với bộ máy nhà nước hơn, đã làm áp lực ngầm để ngăn cản việc phát hành Nanocovax trước, nhằm để chiếm thị trường, mà phía ủng hộ thì có Thủ tướng Võ Đức Đam công khai tham gia "chích" thử nghiệm loại vaccine này, để nhằm vận động cho doanh nghiệp này bước vào phân phối. Mà nói trắng ra, lúc đó có nhận chích, ông Đam cũng không thể biết nhiều gì khoa học Nanocovax, ngoài đam mê và niềm tin.

Bức ảnh của ông Đam, được thấy là dàn dựng rất chu đáo: Ánh mắt của ông kiên định nhìn về phía ống kính như một Bồ Tát chấp nhận hiểm nguy để đi đầu thử nghiệm cho dân tộc (có báo đã bình như vậy). Bức ảnh cho thấy ông Đam mở hẳn cả một bên áo, làm rõ mục đích truyền thông là quyết tâm đồng hành với Nanocovax.

Thế nhưng bài phỏng vấn ông Vũ Đức Đam, lạm dụng cả kênh chính Bộ Y Tế của nhà nước, có tựa đề "Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam: sức khỏe của tôi bình thường sau khi tiêm thử nghiệm" (có thể search/tìm với từ khóa này trên google để tìm thấy) đã bị im lặng gỡ bỏ, ngay sau khi Nanocovax liên tiếp bị Bộ Y Tế VN chỉ ra rằng chưa đủ tiêu chuẩn. Cũng không biết bài báo gỡ, là có phải do sức khỏe của ông Đam bị ảnh hưởng sau khi chích vaccine, ảnh hưởng đến tư duy lãnh đạo sau này?

Mà nếu vào cuối năm 2021, loại vaccine này có ra mắt và được áp dụng, thì cũng không còn thu được lợi nhuận như mong muốn. Bởi đã trễ thời điểm, và các đại án như "kit test Việt Á" và "chuyến bay giải cứu" đã làm lu mờ và hài hước hóa các giá trị hùng hục khẩn thiết "vì dân, vì nước".

Đường dây vận động cho Nanocovax - hãy xin tạm cho là có mục đích thao túng tin tức với dân chúng và cả bộ máy nhà nước - có cả sự tham gia của viên chức tôn giáo cấp cao của nhà nước là ông Thích Nhật Từ. 

Trong những bản video bị lộ và lan truyền trên mạng cho thấy ông Thích Nhật Từ (tục danh Trần Ngọc Thảo) đang dẫn đầu một nhóm nhà sư dưới tay đến làm lễ cầu nguyện cho Nanocovax ngay tại bản doanh của cơ sở thương mại này. Nếu chỉ là chuyện cầu nguyện cá nhân và riêng tư thì không có gì để nói, nhưng đến ngày 17 tháng 09 năm 2021, ông Thảo tổ chức đại lễ, vượt qua lệnh giãn cách, long trọng cầu nguyện riêng cho Nanocovax tại chùa Giác Ngộ, Q.10.

Tuy đại lễ cầu nguyện rất long trọng và được cả thế giới biết đến, thế nhưng không có tin tức nào nói về chuyện ông Thảo cùng chích vaccine Nanocovax để đồng hành với dân tộc.

Nếu nói là tấm lòng Bồ Tát, vì dân vì nước, thì ông phải cầu nguyện cho tất cả những vaccine của Việt Nam nghiên cứu sớm thành đạt để có thể cứu dân, chứ tại sao long trọng cho riêng Nanocovax? Đặc biệt ông Thảo hoàn toàn mù tịt, chẳng biết gì về khoa học và vaccine, nhưng lại quyết chọn Nanocovax như một đích đến duy nhất và rõ ràng làm truyền thông đại chúng để kéo chư Phật vào trình diễn, quảng bá với công chúng. (Giờ thì status này của ông Thảo dường như đã bị ẩn đi, không thể tìm thấy được).

Cũng may, phước phần của dân tộc VN còn lớn, vì người dân có phải trải qua hai kiếp nạn là Kit test Việt Á, cùng Chuyến bay nhân đạo giải cứu, nhưng vẫn là may mắn. Vì bởi nếu lúc đó Nanocovax được thông qua, và chẳng may để lại các hậu chứng - mà vốn người dân vẫn luôn phải tự gánh vác hậu quả phần mình - thì Tam Tai ấy,  ông Thảo và vị PTT Đam ắt gánh phần không ít.

Thật ra trong quá trình nghiên cứu của Nanocovax, người ta chỉ nghe qua tuyên bố về những thành tựu chứ không thấy một y văn nào mô tả chi tiết về việc họ đã nghiên cứu và hiệu quả nghiên cứu như thế nào. Trong khi các loại vaccine hàng đầu như Astra Zeneca, Pfizer, Moderna thận trọng nói họ có thể ngăn chặn được virus Corona từ 75-80%, riêng Nanocovax tuyên bố họ có thể ngăn chặn đến 90% đứng đầu thế giới, nhưng không cho các tổ chức uy tín của quốc tế cơ hội để kiểm chứng. Đó là chưa nói công ty thương mại này từng lập lờ nói như thể Liên Hiệp Quốc công nhận họ là một trong những vaccine đủ tiêu chuẩn, được chấp nhận.

Tiến sĩ Nguyễn Hồng Vũ, thuộc Viện nghiên cứu City of Hope, California, Mỹ kiêm cố vấn khoa học Ruy Băng Tím viết trên Facebook cá nhân rằng: "Nanocovax có thể không phải là một vaccine COVID-19 đứng đầu thế giới nhưng đây là vaccine đầu tiên trên thế giới được tổ chức lễ cầu nguyện để được lưu hành!"

Có thể thấy Nanocovax chưa được giới chuyên khoa chấp nhận, nhưng Hội đồng "tâm linh" của ông Thảo ngỏ ý muốn phê duyệt, làm áp lực quần chúng cho việc khan hiếm vaccine khẩn cấp, mà trên thực tế là do nhà nước không có chính sách đặt mua sớm, mà chỉ yêu cầu viện trợ là chính, nên có một giai đoạn hết sức khan hiếm.

Đã một năm đại nạn covid-19 trôi qua ở Việt Nam, có thể nhìn lại và thấy đại nạn ập đến không chỉ đến từ tự nhiên, mà còn đến từ những cơ hội âm mưu trục lợi phi tổ quốc, phi đồng bào, bất chấp nỗi đau và tiếng rên xiết của người dân trong nguy khốn. Câu chuyện vừa được viết lên ở đây có thể mô tả cho thấy là một trong những đại nạn đã không kịp xảy ra với dân tộc Việt, nay nghĩ lại, chỉ có thể tin rằng đó là phước phần của đất nước này, vốn vẫn luôn đứng trước những âm mưu lạnh lẽo.

Hạnh phúc chưa chắc là từ đấu tranh

Nhiều người đã bày tỏ sự thất vọng trước cô Caddie ở sân golf BRG Đà Nẵng (tại phường Hòa Hải, quận Ngũ Hành Sơn), sau khi bị tay trọc phú cầm gậy đánh đến phải vào viện. Khát vọng muốn nhìn thấy công lý được thực thi, muốn nhìn thấy một giai cấp quyền lực mới phải trả giá cho sự càn quấy của mình đã khiến không ít người chán nản, thậm chí tức giận khi xem video của những người phỏng vấn cô, với nội dung là “không có gì”.

Nhưng nếu nhìn kỹ, đó là câu chuyện rất bình thường trong xã hội Việt Nam hôm nay – một xã hội dù được gọi tên bằng bất kỳ lý tưởng cao đẹp nào – nó hiện hình rõ ràng về một hình thái sinh hoạt xã hội giai cấp mới. Tác giả của khái niệm này, nhân vật cộng sản kỳ cựu Milovan Djilas đã từng nói một cách súc tích rằng đó là nơi sinh ra những cá thể và nhóm từ lực lượng cầm quyền, được giới thiệu đầy đủ bằng quyền lực, giả trá và sự hợm hĩnh.

Chuyện ông Nguyễn Viết Dũng, chủ tịch hội đồng quản trị Tập đoàn Đất Quảng, đại biểu đương nhiệm Hội đồng nhân dân tỉnh Quảng Nam dùng gậy chơi golf đánh một nữ nhân viên phục vụ khi tức giận bất thường trong cuộc chơi, nó tái hiện tất cả những ngôn từ xấu hổ nhất, mà hệ thống tuyên truyền của nhà nước đã dùng trong cả thế kỷ để mô tả về giai cấp tư sản thù địch bóc lột, lạm quyền và khốn nạn với nhân dân.

Trong đoạn cao trào của xã hội Việt Nam hôm nay, đang phẫn nộ nhìn thấy quá nhiều các biểu hiện giai cấp mới bùng phát, hài kịch và bi kịch luôn xen lẫn trong các suất trình chiếu thực tế hàng ngày của đời sống. Chuyện hung bạo của Nguyễn Viết Dũng không còn là chuyện cá nhân, khi ông ta lên giọng đòi “công lý” cho mình, cho rằng mạng xã hội đang tấn công ông, làm mất hình ảnh của một đại biểu nhân dân, thì đó cũng là lúc cả xã hội chứng kiến ông Dũng đang nhìn ngó đồng đội, để chờ một cú đỡ từ nhóm giai cấp mới đang hình thành của mình.

Nạn nhân của ông Dũng, người phụ nữ vô danh ở đất miền Trung đã may mắn hơn rất nhiều người khác, khi xin vào làm được ở một sân golf, nơi những người chơi tham gia đóng hội phí trung bình là 15.000 đến 50.000 đô la ở Việt Nam. Cô biết rõ mình chỉ là con sâu cái kiến. Cô đủ kinh nghiệm về chuyện chạm vào giai cấp mới đầy tiền của là chuyện không nên. Chạm vào giai cấp mới có cả quyền lực xã hội, thì lại càng không nên. Vì vậy, có thể trong suy nghĩ bé mọn của mình, cô chỉ mong bằng mọi cách giữ lại cuộc sống yên lặng, có việc, và nối dài sinh tồn thôi.

Ít ngày sau khi cô L. ra viện, cô trình bày sự việc của mình rất nhẹ nhàng, thậm chí hồ hởi trong việc phân minh cho người hành hung mình. Trong bản video được phát đi đầy chứng cứ có lợi cho ông đại biểu Hội Đồng Nhân Dân - mà tiếng miền Nam gọi là xởi lởi - phát ngôn đầy dễ dãi và sẵn sàng cho qua của cô L., nó hoàn toàn khác biệt với những gì diễn ra trong ngày đầu. Lúc đó, cô L. tố cáo ông Dũng đã không buồn tìm đến xem cô bệnh tình thế nào, chỉ nhắn xin lỗi qua công ty nơi cô làm việc. Vào lúc đó, rõ ràng cô không “xởi lởi” như bây giờ. “"Lúc đầu ông D. muốn tới nhà em nhưng công ty không cho địa chỉ vì khi đánh em xong ông D. có hù dọa, công ty sợ ảnh hưởng nên không cho địa chỉ của em. Từ hôm xảy ra vụ việc tới giờ công ty nói sẽ đứng ra giải quyết nên không thể tiết lộ thông tin", cô L. nói trên báo Tuổi Trẻ ngày 11 Tháng Mười Hai.

Cũng trong bài báo đó, tiết lộ rằng sau khi bị đánh đến gãy gậy golf vào ngày 6 Tháng Mười Hai, cô L. đi cấp cứu cho đến ngày 11 vẫn chưa thể trở lại làm việc được như bình thường. Gần một tuần lễ nằm viện và phải ngừng công việc, thật khó tin là trong những ngày ấy, đột nhiên cô tha thứ tất cả.

Những ngày ấy, có thể là cùng kịch bản về thế giới nhộn nhịp của phim Đại Hàn hay Hồng Kông mà người dân Việt đã quá biết, như cô L. cũng tiết lộ, là đe dọa hoặc mua chuộc, tác động các hệ thống quyền lực quen biết... Phải từng tiếp xúc với người dân thấp cổ bé miệng ở vùng quê xa, tiếng kêu có thất thanh cũng không lọt khỏi cánh cửa nhà, mới biết đòi công lý, đòi quyền lợi theo đúng nghĩa, chỉ là tiểu thuyết giải sầu. Người xưa từng dạy “Khôn cũng chết, dại cũng chết, biết mới sống”. Dĩ nhiên, cô L. phải chọn cách sống.

Xin đừng giận cô L. vì sự tha thứ bất ngờ đó. Dù cô lớn lên trong mái trường xã hội chủ nghĩa và được học câu nói nổi tiếng của ông thầy chủ nghĩa cộng sản Karl Marx “Hạnh phúc là đấu tranh”, nhưng trong cuộc đời của cô - hay có thể với cả chúng ta - hạnh phúc chưa chắc là từ đấu tranh. Phải biết mới sống.

 

Nhạc sĩ Tuấn Hải: Trái tim để lại miền Nam yêu dấu

Nhạc sĩ Tuấn Hải là một cái tên không phải ai cũng nhanh chóng nhận ra, nếu không liệt kê một vài bài hát nổi tiếng của ông làm điểm tựa, bởi ông chọn sống một cuộc đời yên lặng và khiêm tốn. Suốt hàng chục năm, nhiều phóng viên văn nghệ đã từng đề nghị ông kể lại câu chuyện đời sáng tác của mình, nhưng ông chỉ cười xòa, và nói rằng kể lại, cũng giống như tự ca ngợi mình nên ông thấy ngại.

Vì vậy, tư liệu về ông trên internet thật ít ỏi. Ngay trên Wikipedia, phải mất nhiều năm, thông tin về ông mới có được chút ít qua những mấu chuyện, tin tức lượm lặt về ông mà người ta gom lại được. Theo đó, nhạc sĩ Tuấn Hải Tuấn Hải có tên thật là Lê Xuân Nghị, sinh ngày 1 tháng 6 năm 1939 tại Hải Phòng. Người ta ghi nhận ông còn có những bút danh khác như Lê Kim Khánh (lấy tên con ông), Song Kim và Phụng Anh (trong một số bài). Khi hỏi ông về các thông tin này, ông lại cười xòa, nói rằng “có những điểm trên đó cũng không chính xác, nhưng thôi không quan trọng, vì đời mình rồi cũng qua đi, được quên cũng tốt”.

Năm 2023, ông bước qua tuổi 83. Hiện ông đang sống ở Brisbane. Úc Châu. Cuộc định cư ở quê hương thứ hai vào tháng Tư 1990. “Tôi có ở lại cũng không làm gì, nhưng đi thì lại thấy mình nhớ nhiều thứ quá”, ông kể, “giống như thân xác mình đi, nhưng trái tim mình ở lại với miền Nam cũ”.

Như số phận chung của giới văn nghệ sĩ sau 1975, nhạc sĩ Tuấn Hải ngừng công việc của đời mình. Trở về yên lặng và từ chối giao tiếp với đời sống văn nghệ của xã hội mới. Ông kể rằng những tháng sau biến cố đó, một số anh em nghệ sĩ quen cũng như các viên chức văn hóa của nhà nước đến đề nghị ông tham gia sáng tác và sinh hoạt ca ngợi cuộc sống mới. Nhưng nhạc sĩ Tuấn Hải từ chối. Ông nhận ra rằng mình không thể hội nhập được. Nói thẳng với những người mời mình, nhạc sĩ Tuấn Hải nói “tôi xin lỗi là tôi vừa trải qua một biến cố quá lớn của xã hội, và vẫn chưa lấy lại được tinh thần, nên hẹn khi nào cảm thấy có thể tham gia được thì tôi sẽ đến”.

Lời hẹn đó vẫn treo mãi, vì ông chọn sống một cuộc đời. “Tôi thấy mình tham gia, rồi viết ngược với suy nghĩ và cách sống của mình trước đây, khó quá. Làm người không làm vậy được”, nhạc sĩ Tuấn Hải nói. Khi hỏi vì sao ông lại mang suy nghĩ đó, ông chỉ nói đơn giản là “làm vậy kỳ lắm”. Câu trả lời đơn giản đầy phẩm giá này, không phải ai sống trong miền nam Việt Nam, sau 1975 cũng có được suy nghĩ như vậy.

Vốn là chuyên viên âm thanh của Bộ Quốc Phòng, và được biệt phái qua hoạt động kỹ thuật phòng vi âm của bộ phận Tâm Lý Chiến. Tháng 6 năm 1961, ông được tuyển chọn vào làm việc ở Đài phát thanh Sài Gòn, và mở rộng quan hệ với giới sáng tác của miền Nam Việt Nam. Sau đó, ông đã được nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông - giám đốc hãng nhạc, giao cho việc phụ trách kỹ thuật âm thanh và chọn lựa bài hát, tổ chức thu âm cho hãng dĩa Continental.

Cuộc đời làm việc với âm nhạc của nhạc sĩ Tuấn Hải trải đầy những giải thưởng. Ông từng được các giải thưởng trong cuộc thi sáng tác được tổ chức bởi các cơ quan như: Văn Hoá Vụ, Tuyên Úy Phật giáo, Thiếu Nhi, Phòng Vệ Dân Sự, Dân Vệ Đoàn, bộ Thông tin và bộ Tư lệnh Cảnh Sát Quốc gia. Đặc biệt là ông đạt được giải nhất với bài "Mừng Ngày Quân Lực", trong cuộc thi sáng tác toàn quốc năm 1965, do Tổng cục Chiến tranh Chính trị, Bộ Tổng Tham mưu Quân lực Việt Nam Cộng hòa tổ chức. Ông đã được sự khen thưởng đặc biệt của Bộ Tổng tham mưu Quân lực Việt Nam Cộng hòa cũng như Địa phương quân và nghĩa quân.

Cho tới nay, ông có khoảng hơn 100 tác phẩm để lại cho đời, bao gồm sáng tác cùng với những nhạc sĩ khác. Rất nhiều bài đã lưu mãi trong ký ức của người yêu nhạc như Phượng Buồn, Một Trăm Phần Trăm, Gửi Niềm Thương Về Huế, Kỷ Niệm Nào Buồn, Như Một Cơn Mê… và đặc biệt là 3 bài về mùa Giáng Sinh.

Ông kể lại với giọng hào hứng, tràn ngập kỷ niệm về những ngày làm việc không ngừng, và mô tả một xã hội sinh hoạt văn hóa của miền Nam Việt Nam đầy sức sống. Lúc đó, ba ban nhạc ghi âm thường xuyên là ông làm việc, là ban của nhạc sĩ Lê Văn Thiện, ban của nhạc sĩ Văn Phụng và ban của nhạc sĩ Y Vân. “Mỗi nhạc công lúc đó, mỗi bài ghi âm trước trả tiền là 2000 đồng. Một ngày thu tối đa là 4-5 bài, chuyện kiếm tiền rất nhẹ nhàng”, ông cười. Lúc đó thời giá một lượng vàng khoảng gần 3500 đồng, còn một chiếc xe honda mới, chỉ trên dưới 20.000 đồng. Cuộc sống của giới văn nghệ sĩ không cực nhọc như sau này.

“Vậy giá thu âm của ca sĩ là bao nhiêu vậy, thưa ông?”. Câu trả lời của nhạc sĩ Tuấn Hải thật thú vị: Ca sĩ không đòi hỏi giá ghi âm, nhưng cách tính của giới sản xuất dĩa và in nhạc giấy không làm họ thiệt thòi. Ca sĩ như Khánh Ly, Jo Marcel, Thái Thanh… thường ở mức giá 5.000 đến 6.000 đồng/bài. Nhưng hiện tượng lúc đó là ca sĩ Hùng Cường với thời trình diễn sân khấu lừng danh, được các nhà sản xuất chiều chuộng, trả có lúc lên đến 20.000 đồng/bài. Theo trí nhớ của ông, ca sĩ vedette phòng thu lúc bấy giờ, là Hùng Cường và Hà Thanh.

Nói về bài hát “Một trăm phần trăm” lừng danh một thời, nhạc sĩ Tuấn Hải kể nguồn cơn của việc ra đời, là một ngày ông và nhạc sĩ Ngọc Sơn đi ăn cháo cá ở đường Võ Di Nguy, Phú Nhuận, thì nhạc sĩ Ngọc Sơn mới đưa cho ông tờ giấy nháp viết câu hát đầu tiên “100 em ơi, chiều nay 100%”, và đề nghị ông về phát triển thành một bài kích động nhạc. Vài hôm sau, ông mang bản chép tay toàn bài đưa cho nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông và nói là bán đứt cho ông. Lúc đó, bài hát bán được 10.000 đồng và chia đôi cho cả hai người Tuấn Hải – Ngọc Sơn.

Chuyện tiếp sau đó, là một điều thú vị mà ít người biết: Vì mua đứt, nên nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông đưa cho một người xuất bản nhạc giấy, cũng là đàn em, tên là Minh (sau này định cư ở Sydney, Úc). Tưởng là chỉ in bán để lấy vốn, do Hùng Cường hát trên đài phát thanh được yêu cầu nhiều lần, không ngờ lúc đó số bản in vượt hơn 100.000 bản, tiền lời nhiều đến bất ngờ. Ông Minh sau này gặp lại nhạc sĩ Tuấn Hải, có kể rằng con số thu được đến gần 2 triệu đồng, là phần tiền góp vào mua căn nhà của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông ở đường Nguyễn Minh Chiếu, cho đến bây giờ. Nghe kể xong, nhạc sĩ Tuấn Hải bật cười. Lúc đó, chỉ nghĩ là một bài hát vui, không quá quan tâm nên ông cùng nhạc sĩ Ngọc Sơn dồng ý bán đứt, chứ đoán trước được thì đã cùng làm giàu rồi.

Nhạc sĩ Tuấn Hải chỉ có bạn trong đời, không có người ghét bỏ hay tỵ hiềm. Ông cũng là người hay giúp đỡ anh em trẻ mới vào nghề, chép lại nhạc cho họ, đưa vào chương trình ghi âm. Luôn ngại làm người khác phiền, nên ông hay cho qua mọi chuyện, kể cả những thị phi. Những năm tháng cách trở - và đặc biệt một phần là ông ít dùng mạng xã hội – nên việc gán đặt sai tên tác giả diễn ra, nhưng ông nghe rồi cũng cho qua, vì thấy tranh cãi cũng không để làm gì. Năm 2015, sau khi nghe nhiều người nhắn hỏi, ông buộc lòng phải viết một thư ngỏ, trong đó có nhắc đến ba bài bị tranh cãi nhiều.

--------------

Thư Ngỏ (trích)

Ca khúc Phượng Buồn

Bài này tôi viết năm 1974 tại Sài Gòn và đã sắp xếp Hoàng Oanh hát đầu tiên vào dĩa nhựa nhạc Ngày Xanh tại phòng thu của một người Hoa ở số 13 đường Bùi Hữu Nghĩa (trước cửa chợ cá Hòa Bình, quận 5 Chợ Lớn cùng trong năm ấy). Đến năm 2004 tôi về Sài Gòn gặp lại một số bạn cũ trong đó có các nhạc sĩ: Ngọc Sơn, Đài Phương Trang, Dzoãn Bình và Vinh Sử. Rồi chúng tôi có cuộc hẹn đi uống bia tại quán Hội Nghệ Sĩ...

Sau khi tặng Vinh Sử một CD Phượng Buồn thì người bạn này nói liền: "Xin lỗi anh, em có làm một chương trình có bài Phượng Buồn nhưng gặp khó khăn về việc kiểm duyệt tác giả ở nước ngoài nên đã để tên anh Thanh Sơn cho dễ dàng và tiện việc thanh toán bản quyền..." Ngay lúc đó tôi không thấy gì phiền hà vì việc đã rồi. Hơn nữa Thanh Sơn sau này có chút gì vui vui... Thế là vấn đề thông qua.

Sau đó bài Phượng Buồn lần lượt được nhiều trung tâm sử dụng nên việc " tam sao thất bản" càng lan tràn theo tỉ lệ thuận. Cũng từ đó một số thân hữu của tôi tỏ ra bất đồng về sự im lặng này, cũng có vài người còn suy nghĩ ngược lại. Trong thời điểm này tôi không biết dùng computer nên chẳng muốn bận thêm làm gì. Nay tiện có cháu nội bà xã tôi sang du học tại Australia nên tôi nhờ cháu Thanh Trinh giúp cho việc này.

Cũng xin được nói thêm là giữa tôi và Thanh Sơn đã có thâm tình từ những ngày hai đứa mới vào nghề (nhắc tên bạn ở đây bằng tất cả lòng quí mến). Tôi nhớ rõ là nhạc sĩ Thanh Sơn có mấy bài viết về phượng rất nổi tiếng như: Nỗi buồn hoa phượng, Hạ buồn và Hai cánh phượng buồn (bài này ghép mấy bài cũ của Thanh Sơn). Tôi cũng thấy vài trung tâm còn ghi tác giả bài Phượng Buồn của Nguyên Vũ hay Nguyễn Vũ. Theo tôi được biết không có nhạc sĩ nào tên Nguyên Vũ, còn nhạc sĩ Nguyễn Vũ và chúng tôi cũng rất thân quen từ những ngày cùng cộng tác ở Continental do nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông điều hành. Nhạc sĩ Nguyễn Vũ viết nhiều bài về tình yêu lính biển và mấy bài giáng sinh rất nổi tiếng. Tôi chưa nghe thấy bài nào viết cho phượng.

Ca khúc Nhớ Nhau Làm Gì

Ca khúc này đã do Elvis Phương hát trong dĩa Continental. Sau năm 1975 vài trung tâm khác sử dụng lại nhớ lầm là của Anh Việt Thu. Nhạc sĩ Anh Việt Thu với chúng tôi đã quen nhau sau khi ông viết bài Dòng An Giang.

Ca khúc Trót Dại

Ca khúc này cũng được viết năm 1968 có ghi tên tôi và con trai lớn của tôi là Lê Kim Khánh, đã do Giao Linh hát trong dĩa Continental cùng năm ấy. Cho đến sau năm 1975 tôi đã nghe ca sĩ Đình Văn hát ở trung tâm Mưa Bụi đã tự ý đổi tên ca khúc này là Lỡ Lầm. Thật là phản nghĩa! Cũng tình trạng đó Tuấn Vũ lại hát trong chương trình của trung tâm Vân Sơn mà không hề có trao đổi ý kiến gì hết. Trót dại cũng có web còn ghi thêm tên của nhạc sĩ Vinh Sử.

Tôi, Tuấn Hải, xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về các phát ngôn trên.

Chuyện về một con voi lớn ra đi

Gọi là voi, vì vốn danh hiệu của linh mục Giuse Tiến Lộc (tên thật là Nguyễn Văn Lộc) khi ông còn sinh hoạt với ngành hướng đạo là Voi Hoạt Bát. Chiều ngày 05.12.2022, ông đã thanh thản ra đi tại bệnh viện Quân Dân Y Miền Đông, để lại ký ức khó quên về một cuộc đời hoạt động không mệt mỏi, tạo ảnh hưởng đến nhiều thế hệ Công giáo cũng như Lương giáo.

Linh mục Tiến Lộc (1943-2022) được hầu hết những người sinh hoạt xã hội, hướng đạo và công giáo biết đến từ trước năm 1975. Việc góp sức theo đuổi ngành hướng đạo với tinh thần công dân phục vụ xã hội và xây dựng cộng đồng, linh mục Tiến Lộc trở thành ngôi sao của ngành hướng đạo suốt nhiều năm liền. Kể từ khi cùng gia đình di cư vào Nam năm 1955, cha Tiến Lộc đã không ngừng cải tiến và tạo niềm vui cho sinh hoạt hướng đạo, đến mức nhiều gia đình có con em tham gia chương trình hướng đạo lúc đó luôn tự hào.

Linh mục Tiến Lộc quen thuộc với giới hướng đạo sinh với vai trò tổ chức thành lập các Tráng đoàn và hoạt động. Cần nói thêm, trước năm 1975, các sinh hoạt và tổ chức nhóm, đoàn, hội… ở miền Nam Việt Nam là tự do và luôn được khuyến khích. Tráng đoàn (Rover Scouting) là nơi tập hợp tất cả những người đã tham gia hướng đạo sinh nhưng nay đã quá tuổi nhi đồng, là thanh niên nam, nữ. Đây là một hình thái hoạt động công ích xã hội được Hướng đạo sinh quốc tế công nhận từ năm 1922, mà Hướng đạo VNCH là một thành viên chính thức, hoạt động với màu sắc văn hóa Việt Nam và chỉ bị ngừng lại, cắt đứt với thế giới sau năm 1975. Biệt danh Voi Hoạt Bát của linh mục Tiến Lộc cũng xuất phát từ đây, do mọi nơi ông đến, ông đều đẩy mạnh các sinh hoạt văn nghệ yêu quê hương tự do, sinh hoạt anh em và xây dựng phát triển tôn giáo. Nhiều bài hát của ông đã nằm lòng với người miền Nam Việt Nam như Anh em ta về, Chúa là cây đàn, Con voi, Giây phút chia ly...

Cho tới trước Tháng Tư 1975, đặc biệt vào năm 1972, sự thành công và nở rộ các Tráng đoàn Việt Nam khiến bất kỳ ai chứng kiến cũng kinh ngạc. Đi đâu, các chương trình giúp đỡ người nghèo, người khuyết tật, giáo dục miễn phí, xây dựng tinh thần đồng bào, kiến thiết xã hội... không chỉ ở Việt Nam mà còn phát triển ở nơi khác như Pháp, Mỹ, Úc... 

Sau khi chấm dứt chiến tranh, trong chiến dịch truy quét "tàn dư văn hóa cũ", hướng đạo sinh bị chấm dứt không có lý do, các sinh hoạt tập hợp bị cấm. Chỉ còn một số ít trường học ở Huế, Nha Trang, Đà Nẵng, Sài Gòn cố gắng bí mật sinh hoạt nhưng tàn dần.

Ngày 25 Tháng Một 1978 là biến cố với linh mục Tiến Lộc. Trong giai đoạn bị chính sách ngăn sông cấm chợ của chính quyền mới, cái đói và sợ hãi diễn ra khắp miền Nam. Lúc đó đang là Cha cai quản Đệ tử Viện ở Thủ Đức, ông phân công cho các tu sinh trồng rau, bắt ốc để trợ giúp đời sống hàng ngày. Vô tình một tu sinh moi được một cây súng ngắn đã hỏng, ai đã vứt ở đó, không có đạn và bị rỉ sét và mang về đưa cho linh mục Tiến Lộc. Ông không nỡ vứt đi và dùng nó như một món đồ chặn giấy độc đáo. 

Một trong những vô số đợt kiểm tra nửa đêm, xét hỏi và lục soát vào những năm sau khi ngừng chiến tranh vẫn diễn ra ở tu viện, chùa, ký túc xá, nhà riêng... Đệ tử Viện cũng bị kiểm tra bất ngờ. Công an viên nhìn thấy cây súng, dù để ở trên bàn giấy, không sử dụng được nhưng cũng quyết định tội trạng của ông là "tàng trữ vũ khí". Tòa án chóng vánh không luật sư sau đó kết tội ông 4 năm tù, dù khi tang vật được kiểm tra là không còn khả năng sử dụng. 

Nói về giai đoạn này, linh mục Tiến Lộc của ghi lại như sau "Tôi lần lần nhận ra đây là một hồng ân Chúa ban nhờ bốn năm tù tội, tôi được sáng mắt như Thánh Phao lô và ngộ được nhiều giá trị hay... Trong thời gian này sống chung phòng với nhiều "loại người", tôi học được thêm bao nhiêu điều hay và chứng kiến bao nhiêu điều dở, từ những vị mà ngoài đời mình chỉ đáng là học trò, cho đến những người cùng đinh cặn bạ xã hội, từng cướp của giết người..."

Linh mục Tiến Lộc trải qua những ngày tù bình an và lạc quan giữa bao điều khốn khó. Ông học thêm được tiếng Nga và tiếng Trung Quốc trong tù, tập hát và làm trò chơi nhỏ với những người bạn tù, đem lại sự lạc quan và ấm áp tình người. Khi được hỏi, ông tâm tình rằng mình đã an nhiên giữa mọi thứ, do luôn mang theo bên mình Đức Tin và Tinh thần Hướng đạo.

Trong tù, ông đã làm Lễ Lên Đường trong ngành Hướng đạo cho linh mục Phạm Quang Hồng, người cũng ở tù chung. Linh mục Hồng là người hiện nay đang sống ở nước ngoài, có những bài giảng Công giáo hàng tuần được giáo dân ghi lại, để trên youtube, với lối nói chuyện hài hước và gần gũi, thu hút hàng trăm ngàn lượt xem.

Một trong những nỗ lực thầm lặng của Đức Tổng giám mục Phao Lô Nguyễn Văn Bình cho đến khi qua đời, là ông đã liên tục gửi thư kêu gọi nhà cầm quyền hãy trả tự do cho những linh mục bị giam giữ vô cớ hoặc đang đau yếu. Linh mục Tiến Lộc được trả về sau hơn phân nửa thời gian thụ án. Ông được trả về vào ngày 28 Tết. Khi ấy, thăm hỏi ông, Đức Tổng giám mục nói có nghe ai ở tù chung với linh mục Lộc đều rất vui vẻ. Ông cười, trả lời rằng "Thưa Đức Tổng, bây giờ người ký bài sai ra lệnh cho con vào tù đi, con xin vâng lời ngay. Ra tù thì khó, chứ vào tù thì dễ lắm Đức Tổng ạ".

Người suốt đời đóng góp cho xã hội, xây dựng tinh thần giới trẻ tự do, kết nối cộng đồng hòa bình anh em như linh mục Tiến Lộc thì có tận tụy hơn chắc ông cũng không được trao tặng huân chương, hay một bằng cấp nào đó của chính quyền ban cho. Nhưng sức ảnh hưởng của ông thì vô cùng lớn và tác động đến nhiều thế hệ, là chỗ dựa để nhận biết tình thương, tình đồng bào và sự cống hiến của đời người là gì. 

Sự ra đi của ông nhắc cho nhiều thế hệ người Miền nam tiếc nhớ rằng sẽ không dễ tìm được những tấm gương sáng như linh Mục Tiến Lộc, Nguyễn Hùng Trương, Nguyễn Hiến Lê, Hoàng Xuân Việt, Thu Giang Nguyễn Duy Cần.. đã từng nở rộ trong nền giáo dục với tinh thần tự do.