Thương nhớ thầy cô

Mấy đứa nhỏ tan trường về nhà, kể rằng hôm nay cô giáo bị mất cục nam châm đồ dùng giảng dạy. Cô giận lắm và hỏi cả lớp rằng ai đã lấy của cô. Mấy đứa nhỏ mặt mày im re vì sợ, nhìn nhau. Cuối cùng cô ra lệnh các bạn ngồi cùng bàn với nhau tự khám xét quần áo và cặp-táp cho ra. Màn kiểm tra đầy căng thẳng cho tất cả mọi người, nhưng vẫn không ai tìm thấy cục nam châm ở đâu. Lớp học giải tán sau đó trong vẻ mặt nặng nề như chì của cả học trò và người đứng lớp.

Anh bạn có đứa con học trong lớp ấy, kể lại câu chuyện với nét mặt buồn. Đứa bé không đủ từ ngữ để mô tả sự kiện đó, nhưng chỉ cần nghe qua, có thể hiểu được ngay việc bị truy xét như một tội phạm, cũng như lo sợ một ai đó trong lớp mình trở thành tội phạm, đã khiến những đứa bé mang theo trong trái tim sự tổn thương khó thể chữa lành.

Câu chuyện về cách ứng xử thô thiển trong nhà trường nói trên, chỉ là một trong vô số những điều mà nền giáo dục học đường Việt Nam từ vài thập niên nay, cứ nở rộ. Báo chí hay phân tích về việc sách giáo khoa sai lầm, đóng tiền trường cắt cổ... nhưng có lẽ vẫn còn chưa đủ, khi thiếu tìm hiểu sâu hơn về việc trẻ em được giao phó cho nhà trường sẽ có một môi trường giáo dục tâm lý và ứng xử như thế nào, năm này qua năm khác.

Trong trường hợp của cô giáo bị mất cục nam châm đó, có thể thấy rằng từ một trạng thái bất lực về kỹ năng ứng xử tâm lý giáo dục học đường, cô giáo đó đã chọn cách mô phỏng hoạt động như một trại trừng giới thanh thiếu niên để giải quyết vấn đề. Cách thức này, gần 40 năm nay, người ta có thể bắt gặp ở khắp nơi, đơn giản từ việc tổ chức các thành phần học sinh trong lớp để chỉ điểm bạn bè về vi phạm nội quy, tổ chức các nhóm kiểm soát lẫn nhau và tạo ảo tưởng quyền lực như ban tặng danh hiệu "sao đỏ"... Thoạt nhìn những công thức này có vẻ hoàn hảo và thuận lợi cho nhà trường, nhưng ở một mặt nào đó, cũng tước đi những quyền kiểm soát đòi hỏi kỹ năng ứng xử học đường đầy cao quý của các thầy cô, đồng thời cũng khiến họ dễ mắc sai lầm khi thực tế bùng nổ những vấn đề mới.

Và đã nói về ứng xử, chúng ta có không ít những ví dụ khắp trên đất nước này làm cho bất kỳ phụ huynh nào cũng phải nhói lòng. Những em nhỏ bị chính thầy cô, nhà trường của mình đưa đến công an thẩm vấn như tội phạm, thậm chí có em bị đánh đập đến thương tật chỉ vì bị nghi ngờ lấy cắp hay nói dối. Mới đây, có em chỉ vì không thuộc bài bị thầy dùng gậy đánh đến bầm dập một cách ghê sợ chỉ để thị uy. Thậm chí ghê tởm hơn, còn có cả những chuyện như hiệu trưởng ở Hà Giang biến học trò thành trò chơi sa đoạ của mình và các quan chức trong vùng. Nhà trường mất dần đi dáng vẻ cổ kính hiền hoà, thầy cô mất dần đi hình ảnh đáng quý mà người Việt vốn đã có trong tâm thức từ hàng bao đời nay.

Hàng trăm năm nay, người Việt coi thầy cô là bậc trí giả ngang hàng với cha mẹ. Kẻ không tôn kính người dạy dỗ mình thường bị chê bai. Nhưng từ những gì đã thấy của cuộc sống bốn mươi năm nay, chuyện bị tổn thương và dồn ép đã xảy ra không ít vụ học trò đánh lại thầy ngay trong lớp học, hoặc thầy trò thanh toán nhau khi vừa bước khỏi cửa trường. Điều gì đang diễn ra? Môi trường giáo dục có đang bước vào một cuộc khủng hoảng chưa có tên gọi mà con cái của chúng ta đang là một trong những nạn nhân?

Có lẽ đã đến lúc cần xét lại khẩu hiệu lâu nay vẫn được ngành giáo dục hân hoan nâng cao, là việc so sánh thầy cô như những "kỹ sư tâm hồn". Cuộc sống và nền giáo dục hoàn toàn tế nhị. Thật khó khăn để dựng được nên một con người tử tế từ nhà trường, chứ không dễ dàng như một kỹ sư tạo ra một cỗ máy. Hơn nữa, khi "cỗ máy tâm hồn" được dàn dựng công nghiệp đại trà cho các thế hệ Việt Nam, thì quả là đại nạn cho gương mặt xã hội mai sau. Có lẽ, cũng từ quan niệm giáo dục công thức như vậy mà nhiều năm nay nhiều lớp giáo viên đã khô chai, bị hụt hẩng trước cuộc sống thật, ứng xử kém và thô thiển trong vai trò của mình, vốn có giá trị như cha, như mẹ với học trò.

Đến trường, với bao thế hệ người Việt là điều gì đó rất thiêng liêng. Nhà văn Thanh Tịnh đã viết về ngày đầu tiên của một người Việt bước đến thánh đường tri thức của mình một cách ngọt ngào, đến mức rung động lòng người mỗi khi đọc lại và thương nhớ. Người thầy đầu tiên cũng cao quý khôn tả bằng việc truyền lại những gì nhân ái và tốt đẹp nhất.

Trong truyện ngắn "Thầy học cũ của tôi" được kể lại bằng ngòi bút của nhà văn Edmond De Amicis, ông thầy già về hưu khi đi ngang ngôi trường, nghe tiếng trẻ đọc bài đã ứa nước mắt vì nhớ giáo trạch, nhớ học trò, thước bảng... và tiếc vì mình đã không còn sức để mang kiến thức đến cho con người. Khi nào thì chúng ta sẽ tìm thấy lại được hình bóng những thầy cô vĩ đại đó, thật gần, trong thế giới con trẻ hôm nay